Krótko o historii marksizmu:
Z jednej strony jest to koncepcja filozoficzno-ekonomiczno-polityczna sformułowana przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, z drugiej zaś strony jest to historia interpretacji, kontynuacji i przekształceń koncepcji Marksa.
Historię marksizmu rozpoczął już sam Engels,który przeniósł zasady marksistowskiej filozofii w obszarze historii i społeczeństwa (materializm historyczny) na filozofię przyrody (materializm dialektyczny). Interpretacja ta miała rys scjentystyczny i deterministyczny.
Właśnie ta interpretacja oddziałała potem zwrotnie na marksistowską filozofię historii w wydaniu teoretyków II międzynarodówki (Kautsky, Plechanow, Mehring, Roza Luksemburg), dając w efekcie naturalistyczną wizję dziejów,którymi rządzą automatycznie działające prawa, eliminujące wpływ działalności ludzi na dojrzewanie warunków do rewolucji przez załamywanie się ustroju kapitalistycznego.
Jednocześnie narastały tendencje reformistyczne, inspirowane przez neokantyzm. Wyłonił się nurt rewizjonizmu, reprezentowany między innymi przez Karla Vorlandera i Eduarda Bernsteina. Rewizjoniści rezygnowali z teorii rewolucji oraz podejmowali działania na rzecz reformy kapitalizmu i poprawy zycia robotników. Nurt ten stał się zarodkiem socjaldemokracji.
Nieco później powstała też, inspirowana antynaturalistycznym i antypozytywistycznym przełomem modernistyczno-aktywistyczna formacja marksizmu, reprezentowana przez takich myślicieli, jak Antonio Labriola, Antonio Gramsci, Gyorgy Lukacs, Brzozowski, Karl Korsch).
Następny nurt marksizmu wyłania się z myśli Lenina. Formułuję on teorię imperializmu jako najwyższego stadium kapitalizmu. Zarazem kładzie nacisk na aktywną rolę ludzi w historii. Wynikiem tego namysłu była nowa koncepcja organizacji i działalności partii politycznej (znanej później jako bolszewicka) oraz teza o możliwości dokonania rewolucji w jednym kraju,i to najmniej rozwiniętym w świecie kapitalistycznym (Rosja). Zerwanie najsłabszego ogniwa w łańcuchu światowego kapitalizmu miało zapoczątkować rewolucję światową. Ruch ten z czasem przybrał nazwę ruchu komunistycznego.
Koncepcję Lenina kontynuował Stalin, nawiązując do filozoficznych wątków naturalistycznych z okresu II MIędzynarodówki. Sformułował on tezę o możliwosci budowy socjalizmu w jednym kraju, co, wobec wrogiego otoczenia zewnętrznego, powoduje zaostrzanie się walki klasowej w toku budowania nowego społeczeństwa. Uzasadniało to terror i represje przy gwałtownej industrializacji i militaryzacji gospodarki oraz reformie rolnej. W następstwie tego myśl marksistowska w ZSRR i innych krajach będących pod jego bezpośrednim wpływem przybrała wymiar oficjalnej ideologii państwowej. Taka sytuacja spowodowała wyjałowienie intelektualne marksizmu w krajach socjalistycznych.
Jednocześnie marksizm rozwijał się nadal na Zachodzie. Jego pozytywny wpływ udzielił się tam we włączeniu zagadnień sprawiedliwości społecznej oraz połozenia szerokich warstw ludności do refleksji filozoficznej.
W nawiazaniu do modernistycznego okresu myśli marksizmu powstała szkoła frankfurcka,która zgrupowała takich myślicieli, jak Max Horkheimer czy Theodor Adorno, których działalność skupiła się głównie na analizie kultury, osobowości oraz form aktywności ludzkiej.
Takze w krajach socjalistycznych powstały grupy rewizjonistyczne. W Polsce ich reprezentantem był Leszek Kołakowski, w Jugosławii grupa Praxis (S.Stojanović). Chcieli oni reformować socjalizm w kierunku "socjalizmu z ludzka twarzą ".
Niedociągnięcia i negatywy marksizmu w praktyce,objawiające sie totalitarnymi lub autorytarnymi formami sprawowania władzy oraz nieefektywnością ekonomiczną spowodowały powolne wycofywanie się decydentów w państwach socjalistycznych z oficjalnej ideologii marksistowskiej na rzecz pragmatycznego podejścia do gospodarki, pozwolenia na demokratyzację ustroju politycznego oraz przejście na tory kapitalizmu.
Literatura: Marksizm (w:) Filozofia: Leksykon PWN, PWN, Warszawa 2000.
